Jak obliczyć koszty utrzymania rodziny? (Henryk Lewandowski)

Wiele kontrowersji pojawia się podczas próby zdefiniowania obiektywnego kryterium oceny sytuacji materialnej polskich rodzin. Zawodne są zarówno porównania z zarobkami w innych krajach, jak i z poziomem wynagrodzeń przeciętnych. Różne są bowiem ceny i koszty utrzymania w poszczególnych krajach Europy, a przeciętne wynagrodzenia w Polsce mogą być obrazem „chorego” syste­mu płac, który ma niewiele wspólnego z rynkową rzeczywistością. Zagadnienie jest niezmiernie ważne, ponieważ niezadowolenie z poziomu wynagrodzeń za pracę zwykle prowadzi do niepożądanych i kosztownych skutków społecznych. 

Jak więc określić niezbędny poziom dochodów z pracy, gwarantujący skromny, ale zadowalający standard życia?   

Zanim odpowiem na to pytanie, przedstawię fakty, na których opieram łatwą metodę [1] określania obiektywnego, niezależnego ani od procedur demokratycznych, ani od jakichkolwiek arbitralnych decyzji, poziomu niezbędnych wydatków przede wszystkim na wyżywienie przeciętnej rodziny. Metoda oparta jest wyłącznie na faktach, a dokładniej: na normach i cenach.

Fakt 1. Znane powszechnie normy energetyczne prawidłowego żywienia zależą wyłącznie od wieku, płci i rodzaju wykonywanego zajęcia. Ustalone zos­ta­ły w wyniku badań naukowych i nie zmieniają się w czasie [2]. Można przyjąć, że dziennie na jedną osobę należy zakupić  artykuły o wartości 3000 kilokalorii (z których przeciętnie ok. 15% traci się na odpadki i opako­wania).  

Fakt 2. Wartości kaloryczne każdego artykułu spożywczego są niezmienne i od lat publikowane w powszechnie dostęp­­nych wydaw­nictwach. Zostały precyzyjnie określone w sposób nie budzący wątpliwości [3].

Fakt 3. Rzeczywiste (detaliczne) ceny artykułów spożywczych są znane z praktyki codziennych zakupów [4]. 

Fakt 4. Rada Europy zaleca, aby obliczenia w tej dziedzinie były wykonywane dla rodziny czteroosobowej.

Powyższe fakty wyznaczają poziom, który proponuję nazwać B–standardem.

W tradycyjnej terminologii poziom ten był nazywany „minimum biologicznym” w węższym (proponowanym przeze mnie w innych opracowaniach) znaczeniu, jako określenie wyłącznie niezbędnych wydatków na wyżywienie czteroosobowej rodziny.

Wystarczy wykorzystać elementarną arytmetykę i…

(1) obliczyć przeciętną cenę kilokalorii. W tym celu należy:

a) wypisać możliwie obszerną listę energonośnych [5] artykułów spożywczych wraz z ich ceną rynkową, obowiązującą w okresie, dla które­go obliczenie jest wykonywane;

b) wypisać z odpowiednich tabel wartość kaloryczną każdego artykułu w tej samej ilości (np. kg, litr), dla której ustaliło się cenę;

c) podzielić cenę rynkową każdego artykułu przez jego wartość kaloryczną (dla uniknięcia działań z dokładnością np. do 5-go miejsca po przecinku (!) obliczenie należy wykonać od razu dla 3000 kilokalorii).

d) otrzymane w ten sposób ceny kilokalorii należy dodać i sumę podzielić przez liczbę artykułów branych pod uwagę.

(2) obliczyć wartość B–standardu (symbolicznie: BS) dla czteroosobowej rodziny na okres miesiąca, czyli przeciętną cenę 3000  kilokalorii obliczoną w punkcie (1) pomnożyć przez 120 (4 osoby razy 30 dni).

Opisaną procedurę możemy przedstawić w następującym algorytmie:

BS = [(3000xc₁ : w₁ + 3000xc₂  : w₂ + … + 3000xc_k : w_k) : k ]  x 120

– gdzie:      BS – oznacza koszt żywności (w złotych), liczony dla czteroosobowej rodziny na okres miesiąca;

c₁ , c₂ , … c_k – to ceny detaliczne kolejnych (z przyjętej listy) energonośnych artykułów spożywczych (w zł. za kilogram lub litr).

w₁ , w₂ ,… w_k – to wartości energetyczne (odpowiednio) tych samych, co wyżej artykułów spożywczych (w kcal/ kg (litr));

k  –  to liczba artykułów spożywczych branych pod uwagę;

120 – to iloczyn: 4 (osoby) x 30 (dni, czyli „obliczeniowy” miesiąc).

B–standard pozwala obliczyć pozostałe poziomy kosztów utrzymania takie, jak H–standard [6] (symb. HS) oraz C–standard [7] (symb. CS). Zarówno w jednym, jak i w drugim koszt ży­w­noś­ci jest jedynie częścią wydatków niezbędnych w każdej rodzinie.

Główny Urząd Statystyczny przyjął, że w roku 2010 zakupy żywności (i napojów bezalkoholowych) w przeciętnej rodzinie pochłaniały 22,90% wszystkich wydat­ków. Natomiast w rodzinach, które mogły sobie pozwolić jedynie na wydatki, których nie można było odłożyć w czasie, koszt żywności kształtował się na poziomie aż 39,96%. Wymienione wartości są zmienne, Procentowy udział wydatków na żywność w ogólnej strukturze wydatków zmniejsza się w miarę wzrostu zamożności społeczeństwa i odwrotnie – rośnie w miarę jego ubożenia. Dlatego aby uprościć obliczenia oraz łatwo ustalić kierunek zmian (poprawy lub pogorszenia) sytuacji materialnej rodziny, proponuję przyjąć zasadę, że humanitarny standard wymaga podwojenia wydatków niezbędnych dla wyżywienia rodziny (czyli standardu biologicznego), a standard cywilizacyjny jest potrojeniem poziomu standardu biologicznego (symbolicznie):

HS = BS x 2   oraz    CS = BS x 3

—————————————————

PRZYPISY:

[1] Metodę tę opracowałem w połowie lat siedemdziesiątych ubiegłego wieku. Wyniki obliczeń znacznie przewyższały ówczesny poziom płac i dlatego nie były przez cenzurę dopuszczone do publikacji. Szkicowy opis metody ogłosiłem w artykule pt. Ile kosztuje kaloria? dopiero w roku 1991 („Życie Warszawy” nr 2).

[2]  W Polsce odpowiednie tabele opracowano w Instytucie Żywności i Żywienia im. prof. A. Szczygła w Warszawie.

[3] Np. Hanna Kunachowicz, Irena Nadolna, Krystyna Iwanow, Beata Przygoda: Wartości odżywcze wybranych produktów spożywczych… PZWL Warszawa, wyd. IV 2007(dodruk)

[4]  Przeciętne ceny krajowe obliczane są systematycznie przez Główny Urząd Statystyczny i ogłaszane w cyklicznych, comiesięcznych komunikatach.

[5] „Energonośnymi” proponuję nazywać surowe artykuły spożywcze o wartości energetycznej równej lub większej od 770 kcal w kilogramie (litrze).

[6]  H–standard (humanitarny standard) odpowiada tradycyjnemu minimum egzystencji, czyli poziomowi zaspokojenia tych potrzeb, których rodzina nie może odłożyć w czasie  (żywność, odzież, leki, środki higieny, utrzymanie  miesz­ka­nia, artykuły szkolne w rodzinach z dziećmi w wieku szkolnym).

[7]  C–standard (cywilizacyjny standard) – to tradycyjne minimum socjalne, czyli poziom życia rodziny z szansą na korzystanie z ogólnie dostępnych zdobyczy cywilizacyjnych. Symboli BS, HS i CS używam z nieskromną nadzieją na uproszczenie i unifikację metod porównania standardów życia w różnych krajach bez korzystania z dość skomplikowanych jednostek umownych PPS i PPP, stosowanych obecnie.